So sánh và đánh giá Thiên long bát bộ và Xạ điêu tam bộ khúc của Kim Dung
Mở đầu
Người ta thường nói: nếu bạn muốn hạnh phúc thì đừng có đem so sánh mình với ngườikhác. Cũng xin đừng đánh giá người khác. Vì nhiều khả năng là họ chả cần bạn đánh giá, và cũng chả quan tâm đến đánh giá của bạn, như vậy tức là bạn đang làm một việc vô ích và lãng phí thời gian.
Thế nhưng qua việc so sánh và đánh giá, ta cũng có thể hiểu thêm một chút về một chuyện gì đó. Chẳng hạn như là trong trường hợp của bài viết này: Thiên Long Bát Bộ và Xạ Điêu Tam Bộ Khúc của Kim Dung, truyện nào hay hơn ?
Để hiểu bài viết này, điều kiện cơ bản là bạn đã từng đọc các truyện trên.
Nếu không thì cũng không sao, bạn có thể đọc qua tóm tắt ở trang wikipedia tiếng Việt để hiểu về nội dung cơ bản của hai bộ truyện trên, hoặc xem ở phần tóm tắt phía dưới.
Để hiểu cái hay của truyện Thiên Long Bát Bộ, bạn cần hiểu về Phật giáo.
Để hiểu cái hay của Xạ Điêu Tam Bộ Khúc, bạn cần hiểu về Đạo giáo. Cụ thể là về Lão Tử và quyển Đạo Đức Kinh của ông.
1. Tóm tắt truyện Thiên Long Bát Bộ
Về cơ bản, Thiên Long Bát Bộ kể về một câu chuyện dài dằng dặc, diễn ra ở gần cuối đời nhà Tống, nước Trung Quốc bây giờ (tức là khoảng năm 1050 sau Công Nguyên). Truyện có rất nhiều nhân vật chính, nhưng chính yếu nhất vẫn là câu chuyện của 3 anh em kết nghĩa: đại ca Kiều Phong, nhị ca Hư Trúc và tam ca Đoàn Dự.
(Có một chút gì đó giống với bộ ba anh em Lưu Bị, Quan Vũ và Trương Phi trong Tam Quốc Chí, nhỉ ?)
Truyện bắt đầu bằng cách miêu tả số phận riêng biệt của 3 nhân vật chính.
- Đoàn Dự từ một kẻ nho sĩ, chả biết một chút võ công gì, vô tình học được Lăng Ba Vi Bộ và Bắc Minh thần công của phái Tiêu Dao. Sau đó lại luyện được Lục Mạch Thần Kiếm vô địch thiên hạ mà vô tình trở thành cao thủ đệ nhất trong võ lâm. Mỗi tội chàng không biết điều đó. Cho nên có lúc thi triển được Lục Mạch Thần Kiếm, có lúc lại không.
- Kiều Phong lúc đó vốn đã giỏi võ, là một trong hai đại cao thủ đứng đầu giang hồ. Chàng từ địa vị Bang chủ Cái Bang bỗng chốc trở thành tội đồ vì là người Khất Đan. Sau đó đành phải rời bỏ Trung Nguyên, sang nước Liêu tình cờ lập được đại công, trở thành Nam Viện Đại Vương, quyền cao chỉ sau vua nước Liêu.
- Hư Trúc vốn là một nhà sư tại Thiếu Lâm Tự. Do số phận xô đẩy mà luyện được võ công thượng thừa của phái Tiêu Dao, sau đó trở thành người đứng đầu của giáo phái này.
Sau đó, 3 anh em gặp nhau trong một trận quyết chiến nảy lửa tại Thiếu Lâm Tự. Rồi cùng nhau sang Tây Hạ tham dự lễ hội tuyển chọn phò mã. Tại đây, Đoàn Dự tán đổ thành công Vương Ngữ Yên - cô gái mà chàng yêu thương nhất. Còn Hư Trúc cũng chống ế thành công với việc lấy được công chúa nước Tây Hạ.
Được một thời gian, Tiêu Phong quay trở lại nước Liêu.
Lại một thời gian nữa trôi qua, hoàng thái hậu của nhà Đại Tống qua đời, nhà vua trẻ lên ngôi. Vua nước Liêu muốn đem quân qua "làm thịt" nhà Tống. Tiêu Phong hết sức can ngăn, nhưng không được. Cực chẳng đã đành bỏ trốn, nhưng cũng không xong, lại bị bắt giam vào ngục. May mà có Đoàn Dự và Hư Trúc đem quân đến cứu ra.
Liêu Chúa đuổi theo. 3 anh em liền bắt sống Liêu Chúa và bắt phải thề không được xâm phạm nhà Tống. Liêu Chúa đành đồng ý.
Truyện kết thúc sau khi Tiêu Phong tự tử để báo đáp ân nghĩa của Liêu Chúa.
2. Tóm tắt Xạ Điêu Tam Bộ Khúc
Xạ điêu tam bộ khúc là để nói về 3 truyện của Kim Dung, gồm: Anh Hùng Xạ Điêu, Thần Điêu Đại Hiệp và Ỷ Thiên Đồ Long Ký.
Về bối cảnh lịch sử, 3 truyện này diễn ra từ lúc quân Nguyên Mông bắt đầu lớn mạnh và xâm chiếm lãnh thổ của nhà Tống, cho đến khi Chu Nguyên Chương nổi dậy đánh bật quân Mông Cổ ra khỏi bờ cõi và lập nên nhà Minh. 3 truyện này được xếp cùng vào 1 bộ truyện là bởi vì những nhân vật của truyện trước đều có chút ít liên quan đến truyện sau.
2.1 Truyện Anh Hùng Xạ Điêu
- Truyện Anh Hùng Xạ Điêu xảy ra vào thời đế quốc Mông Cổ bắt đầu manh nha và dần trở nên hùng mạnh (những năm đầu lập nghiệp của Thành Cát Tư Hãn). Truyện kể về anh chàng ngờ nghệch Quách Tĩnh nhờ may mắn mà luyện được võ công Cửu Âm Chân Kinh huyền diệu, trở thành một trong số ít những người có võ công giỏi nhất thiên hạ thời bấy giờ. Đồng thời, nhờ tấm lòng chân thật pha chút ngây ngô mà Quách Tĩnh lấy được tình yêu của một người con gái xinh đẹp, thông minh - đó là Hoàng Dung - người sau này là vợ chàng. Hoàng Dung đã giúp Quách Tĩnh vượt qua được những âm mưu ám hại của người anh em kết nghĩa Dương Khang.
2.2 Truyện Thần Điêu Đại Hiệp
Truyện Thần Điêu Đại Hiệp kể về thế hệ sau của Quách Tĩnh. Lúc này, đế quốc Mông Cổ đã trở nên hùng mạnh và đang tấn công mãnh liệt nhằm chiếm trọn giang sơn nhà Đại Tống. Gia đình Quách Tĩnh và Hoàng Dung cùng nhau giúp nhân dân phòng thủ ở thành Tương Dương. Lúc đó xuất hiện một thiếu niên anh hùng, có tên là Dương Quá - chính là con trai của Dương Khang - người anh em kết nghĩa của Quách Tĩnh ở truyện trước.
Dương Quá đã phải rất vất vả để vượt qua được ánh mắt nghi ngờ của mọi người đối với chàng - cũng vì những chuyện xấu xa mà cha chàng đã làm trước đây. Nhờ may mắn trong lúc khốn cùng mà chàng học được Độc Cô Kiếm Pháp, kết hợp một phần với Cửu Âm Chân Kinh, cộng thêm việc Dương Quá đã dùng trí thông minh của mình để dày công nghiên cứu nên trở thành một đại cao thủ võ lâm. Sau này chàng đứng ngang hàng với bá phụ Quách Tĩnh. Tuy nhiên, do đã nếm trải quá nhiều cay đắng của cuộc đời, nên chàng đã cùng vợ xinh - là nàng Tiểu Long Nữ - quy ẩn giang hồ, tự do hú hí.
2.3 Truyện Ỷ Thiên Đồ Long Ký
Truyện Ỷ Thiên Đồ Long Ký xảy ra vào thời cháu chắt của Dương Quá. Lúc này, thành Tương Dương thất thủ đã lâu, quân Mông Cổ đã hoàn toàn chiếm trọn giang sơn nhà Đại Tống. Trước khi mất, Quách Tĩnh và Hoàng Dung đã cho làm một thanh kiếm báu và một thanh đao báu.
Thanh kiếm có tên là Ỷ Thiên Kiếm, bên trong có chứa bí kíp võ học tuyệt đỉnh.
Thanh đao có tên là Đồ Long Đao, bên trong có chứa một quyển binh thư tuyệt đỉnh của danh tướng Vũ Nhạc đời nhà Tống.
Để lấy được món quà bên trong, người ta cần vận nội công và lấy hai thanh bảo khí chém vào nhau là được. Vì khi đó, cả hai thanh sẽ cùng bị gãy làm đôi, để lộ ra bí kíp ở bên trong.
Đây là mong ước của Quách Tĩnh và Hoàng Dung muốn tìm người đủ tài để đuổi quân Mông Cổ ra khỏi bờ cõi.
Truyện Ỷ Thiên Đồ Long Ký xoay quanh câu chuyện mấy chục năm trôi dạt giang hồ của bảo đao Đồ Long và bảo kiếm Ỷ Thiên. Nhân vật trung tâm của truyện là Trương Vô Kỵ - người đã chứng kiến bao nhiêu kiếp nạn do bảo đao bảo kiếm gây nên (không phải những chuyện vớ vấn như là lỡ chém nhầm móng tay đâu, mà kinh khủng hơn nhiều đấy !). Sau nay, Trương Vô Kỵ vô tình học được Cửu Dương Chân Kinh và Càn Khôn Đại Na Di của Minh Giáo, trở thành thiên hạ võ công vô địch. Chính nhờ võ công vô địch đó mà chàng có thể hóa giải và kết thúc những oán thù do Đồ Long Đao và Ỷ Thiên Kiếm gây nên. Đồng thời tịch thu Đồ Long Đao và phá hủy Ỷ Thiên Kiếm để đời sau khỏi tranh giành. Trương Vô Kỵ cũng giống Dương Quá, từ bỏ mọi danh vọng để quy ẩn giang hồ với những cô gái mà chàng yêu thương.
3. Cái hay của Thiên Long Bát Bộ
Để cảm nhận được cái hay của Thiên Long Bát Bộ, về cơ bản, độc giả cần có hiểu biết tương đối về Phật giáo.
Ngay chính cái tên của tác phẩm cũng là một khái niệm của Phật giáo.
Theo wikipedia tiếng Việt thì:
Tựa đề của Thiên Long bát bộ xuất phát từ kinh Phật, nói về cái phức tạp và đa dạng của con người trong xã hội. Đó là tám loại phi nhân có sức mạnh hơn người nhưng không phải là người: Thiên, Long, Dạ Xoa, Càn Thát Bà, A Tu La, Ca Lâu La, Khẩn Na La, Ma Hầu La Gia.
Tám loài này do Thiên và Long đứng đầu nên gọi là "Thiên Long bát bộ".
- Thiên: là thiên thần (Deva), đứng đầu bởi Đế Thích. Thiên thần trong Phật giáo vẫn còn trong cõi sinh tử, có sống có chết, có tất cả mười hai thiên thần quan trọng nhất tượng trưng cho tám hướng và bốn tinh thể của vũ trụ: mặt trời, Mặt Trăng, bầu trời và mặt đất
- Long: là rồng (Naga) nhưng không có chân, trông giống như một con mãng xà lớn, là chúa tể các loài trong nước. Kinh Phật kể rằng một con rắn tên là Mucilinda da cuộn thành một cái tàn che cho đức Phật nhập định trong một cơn giông bão.
- Dạ Xoa: (Yaksha) quỷ thần (thần ăn được quỉ), có thể tốt hoặc xấu. Dạ Xoa Bát Đại Tướng có nhiệm vụ bảo hộ chúng sinh
- Càn Thát Bà: (Gandharva) nhạc thần thân thể tỏa mùi thơm, phục thị Đế Thích, không ăn thịt, không uống rượu
- A Tu La: (Asura) đại diện tính xấu xa của con người
- Ca Lâu La: (Garuda) chim đại bàng cánh vàng đầu có một cái bướu to gọi là Như Ý Châu, tiếng kêu bi thảm, được người Trung Hoa bản địa hóa thành Đại Bàng Kim Sí Điểu. Ca Lâu La thích ăn rồng, khi chết chất độc xông lên cháy tiêu thành tro, chỉ còn một trái tim xanh biếc
- Khẩn Na La: (Kinnara) nhạc thần của Đế Thích, đầu có sừng, giỏi múa hát
- Ma Hầu La Gia: (Mahoràga) là thần rắn, mình người đầu rắn
3.1 Cái hay thứ nhất: sự phức tạp và đa dạng của con người trong xã hội
Như vậy, về cơ bản, ý định của tác giả khi viết Thiên Long Bát Bộ là để nói về cái phức tạp và đa dạng của con người trong xã hội.
Ở đó, chuyện của mỗi nhân vật đều là một câu chuyện riêng rất thú vị. Giống như quan điểm của Phật giáo: mỗi con người đều là một tiểu vũ trụ. Nếu đi sâu vào tìm hiểu thì cũng không cùng.
Ví dụ như là chuyện tình ái của nhân vật Đoàn Chính Thuần - cha của Đoàn Dự. Lần lượt qua từng chương, độc giả có dịp tìm hiểu và khám phá từng mối tình của của ông. Đầu tiên là với người vợ cả Đao Bạch Phượng, sau đó là đến Tần Hồng Miên, Cam Bảo Bảo. Sau nữa là đến bà Nguyễn Tinh Trúc, Mã phu nhân, Vương phu nhân. Mới nhìn qua thì ta có thể chê trách ông Thuần này quá ư đa tình. Nhưng đi sâu vào câu chuyện lại thấy ông này thực ra sống rất phong lưu. Yêu người nào cũng hết lòng hết dạ vì người đó. Đến lúc thấy một người mình yêu chết trước mắt mình thì cũng tự vẫn chết theo luôn, vứt hết cả ngai vàng, danh lợi. Người như thế, thử hỏi là tốt hay xấu ? Thử hỏi là có tội hay không có tội ? Lỗi tại tình yêu hay lỗi tại anh Thuần ? Hay là lỗi tại các chị em phụ nữ đã quá dễ ngã lòng ?
Ở đây, ta bắt đầu nhận ra rằng trong cuộc sống có rất nhiều điều không thể và cũng không nên đánh giá là tốt hay xấu. Chỉ đơn giản nhận biết rằng chuyện đã xảy ra như vậy, không cần phải thêm cái nhãn tốt hay xấu vào đó làm gì.
Sự bất ngờ của cuộc đời còn được Kim Dung mô tả bằng những tình huống hết sức bất ngờ và khó lường. Thật khó để tưởng tượng ra rằng ông sẵn sàng cho các nhân vật chính phải chết. Chẳng hạn như A Châu hoặc Tiêu Phong.
3.2 Cái hay thứ hai: một cuộc du lịch thú vị
Qua tác phẩm này của Kim Dung, độc giả được đi du lịch qua một vùng đất hết sức rộng lớn của 5 quốc gia Tây Hạ, Thổ Phồn, Đại Tống, Đại Lý, Đại Liêu. Cùng với nét văn hóa rất đặc trưng của mỗi vùng. Chẳng hạn như sự thống trị của Phật giáo ở Tây Tạng và Đại Lý, sự hoang dại của Tây Hạ và Đại Liêu.
3.3 Cái hay thứ ba: các loại hình nghệ thuật thưởng thức
Truyện Thiên Long Bát Bộ càng thêm hấp dẫn với những người có hiểu biết về nghệ thuật trồng hoa trà, nghệ thuật thư pháp, hay môn cờ vây. Kim Dung đã khéo léo lồng ghép những môn đó vào trong truyện, khiến cho tình huống càng thêm phong phú và hấp dẫn. Ngoài ra còn có các nghệ thuật khác như đánh đàn, tuồng - hí kịch, ... và cả những kiến thức về y khoa nữa.
Đó là 3 điểm chính. Nhưng kì thực, càng đi sâu tìm hiểu Thiên Long Bát Bộ, người đọc càng hiểu và ngấm được rất nhiều câu chuyện ý nghĩa nữa. Có thể nói, đây là một truyện càng đọc càng thấy hay. Lần đọc sau lại khám phá thêm nhiều cái hay hơn lần đọc trước.
Thật không ngoa khi cho rằng đây là tác phẩm hay nhất của Kim Dung.
4. Cái hay của Xạ Điêu Tam Bộ Khúc
Để hiểu cái hay của bộ truyện này, về cơ bản thì độc giả cần hiểu về Đạo Lão. Mà cụ thể hơn là quyển Đạo Đức Kinh của Lão Tử.
Lão Tử chủ trương Vô Vi.
Vô Vi ở đây không có nghĩa là không hành động gì cả, mà là hành động thuận theo tự nhiên, không cố gắng, không gượng ép.
Dựa theo lý tưởng này, ở hai phần đầu của bộ truyện (Anh Hùng Xạ Điêu và Thần Điêu Đại Hiệp), xuất hiện một giáo phái lớn có tên là Toàn Chân Giáo. Võ công của phái này chủ yếu tuân theo ý niệm Vô Vi của Lão Tử, đến mức thâm sâu không biết thế nào mà lần. Người giỏi nhất của môn phái - cố giáo chủ Vương Trùng Dương - nhờ luyện tập môn võ này mà đứng đầu năm đại cao thủ võ lâm thời bấy giờ.
Con người lý tưởng - theo Lão Tử - là con người biết sống hồn nhiên, ngây thơ như một đứa trẻ. Dựa vào đây, Kim Dung đã xây dựng nên hình tượng nhân vật Chu Bá Thông.
Chu Bá Thông vốn là người em kết nghĩa của Vương Trùng Dương. Tính tình có đôi chút điên điên khùng. Mà cũng có thể nói là hết sức hồn nhiên, tựa như một đứa trẻ không bao giờ lớn vậy. Đam mê lớn nhất cuộc đời đối với Chu Bá Thông là võ thuật. Ông ta chỉ biết đến võ thuật mà thôi. Ngoài ra thì bỏ mặc hết những mưu tính của đời thường. Một cái hay nữa của Chu Bá Thông là gặp chuyện gì, ông cũng mở tròn hai đôi mắt để nhìn nhận một cách đầy ngạc nhiên và háo hức muốn tìm hiểu, khám phá. Hệt như một đứa trẻ vậy. Không lo, không sầu, không sợ hãi cái chết. Ví dụ như lúc lênh đênh trên biển, ở giữa một đàn cá mập, Chu Bá Thông chả nghĩ gì đến cái chết, mà lại ngay lập tức học cách cưỡi cá mập. Quả thật tư duy phóng khoáng vượt quá sức tưởng tượng của người thường.
Ngay cả bộ võ công tối thượng trong 2 tập truyện đầu là Cửu Âm Chân Kinh cũng có khá nhiều điểm tương đồng đối với tư duy võ thuật của phái Toàn Chân.
Đến quyển thứ ba - Ỷ Thiên Đồ Long Ký - lúc này phái Toàn Chân đã biến mất. Nhưng người kế thừa được tư tưởng của giáo phái chính là Trương Tam Phong - sư tổ của phái Võ Đương. Ở đây lại xuất hiện bộ võ thuật Cửu Dương Chân Kinh dùng để luyện nội công thuần dương, cùng với tư tưởng đột phá trong võ học: lấy tĩnh chế động, dùng nhu khắc cương, lấy cái cùn nhụt của ta mà thắng cái sắc bén của người.
Đó là tư tưởng chính yếu.
Về mặt cốt truyện, Kim Dung đi theo những khuôn mẫu khá chung của thể loại truyện chưởng, tức là bắt đầu từ một nhân vật vô danh, nhờ may mắn mà luyện được võ công bí kíp tối thượng, qua đó trở thành cao thủ đệ nhất thiên hạ. Rồi đánh cho bọn xấu một trận. Rồi quy ẩn giang hồ.
Tổng kết
Cái hay của Xạ Điêu Tam Bộ Khúc là ở tinh thần Đạo giáo.
Cái hay của Thiên Long Bát Bộ là ở tinh thần Phật giáo, kết hợp với các môn nghệ thuật, các vùng văn hóa.
Sở dĩ người đọc khó lòng thoát ra khỏi câu chuyện của Kim Dung là bởi vì ông đã rất khéo léo xây dựng hình tượng nhân vật, cũng như cốt truyện hấp dẫn. Trong truyện của Kim Dung, nhân vật nhiều khi mang tính hai mặt, tức là lúc này họ là người tốt, nhưng lúc khác là trở thành người xấu. Ví dụ như là Mộ Dung Phục hay Chu Chỉ Nhược, …
Hoặc là ngược lại, có nhân vật lúc đầu là xấu, nhưng khi hiểu rõ rồi thì lại nhận thấy người đó chưa chắc đã xấu, mà cũng có tâm sự riêng, có lý do riêng khiến họ phải làm thế. Ví dụ như Thiên Sơn Đồng Mỗ, Tiêu Viễn Sơn, ...
Xạ Điêu Tam Bộ Khúc hấp dẫn người đọc ngay từ lần đọc đầu tiên, và người đọc cảm thấy hài lòng ngay lần đọc đầu tiên bởi cốt truyện hết sức có hậu. Người tốt đều thành công, kẻ xấu đều bị trừng trị. Nhưng kể từ lần đọc thứ hai, thứ ba trở đi thì càng đọc càng thấy nhàm chán dần.
Khi đọc Thiên Long Bát Bộ, lần đầu tiên, người đọc có thể có tâm lý ức chế, đầy căm phẫn bởi vì cái chết của Tiêu Phong, hay của A Châu. Nhưng càng đọc lại thì càng thấy nó hay, nó thâm thúy. Nó nói với người đọc rằng cuộc đời là một cuộc hành trình đầy thú vị, đầy sắc màu, vui có, buồn có, không vui chẳng buồn cũng có. Hãy bình tâm và mở rộng tấm lòng để cảm nhận cuộc sống.
